آشنایی با ساز ترومپت

ترومپت از سازهای بادی برنجی است و که در محدوده سوپرانو زیرترین صدا را در بین سازهای بادی برنجی می‌تواند تولید کند. ترومپت از نظر ظاهر بسیار شبیه به کورنت است. فرق آن با کورنت در لوله آن است که در بیشتر طول خود قطری یکسان دارد. ترومپت در انواع موسیقی‌های امروزی مانند موسیقی کلاسیک، موسیقی جاز، موسیقی پاپ بکار می‌رود.
لوله ترومپت به صورت مخروطی ویژه‌است که به دهانه‌ای ناقوسی منتهی می‌شود لوله این ساز تا سده ۱۵ به شکل مستقیم ساخته می‌شده و از آن به بعد به شکل منحنی ساخته می‌شود. بر روی لوله سه دگمه مشاهده می‌شود که اولی باعث ازدیاد طول لوله برای بدست آوردن یک پرده بم می‌شود، فشار دگمه دوم صوت را نیم پرده و فشار دکمه سوم یک پرده و نیم پایین می‌آورد.

گونه ابتدایی آن را از چوب خیزران و بعدها از شاخ حیوانات ساخته‌اند و در شکارگاه‌ها و هنگامه نبرد به صدا در می‌آوردند. نوع فلزی آن را یونانیان ابتدا ساختند البته بعدها در اروپا دِنِر نخستین ترومپت فلزی را ساخت. در سده ۷ تا سده ۱۳ میلادی در چین به صورت ترومپت بلند نواخته می‌شد که از انواع آن ترومپت‌های استخوانی خاصره و صدف دریایی است. نوعی ترومپت راست در مصر باستان ویژه امور نظامی و رژه مرسوم بوده که نمونه‌های مسی و نقره‌ای آن را از آرامگاه فرعون توت‌انخ‌آمون بدست آمد. از دوران صفویه ترومپت انگلیسی در ایران و ترکیه سازی آشنا بوده‌است.
در قدیم آن را از شاخ حیوان می ساختند، و این نوع شیپور شاخی را ابتدا یهودیها به نام شوفار در معابد خود به کار می بردند و امروز هم در کنیسه ها از آن استفاده می کنند. ترومپت فلزی را یونانیها و رومیها ساختند. باخ و هندل یک نوع شیپور را به نام کلارینو در ارکستر خود وارد کردند. در اوایل قرن ۱۹ ترومپت های پیستونی اختراع شد که امروزه در ارکستر سنفونیک وظیفه مهمی دارد. لوله ترومپت در قسمت اعظم طول خود استوانه ای و به طور نا محسوس مخروطی است و در انتها به دهانه ای ناقوس شکل ختم می شود.

ترومپت دارای سه دگمه متصل به سه دریچه است، فشار بر دگمه اول، دریچه مربوطه را باز کرده و طول لوله را در مجموع آنقدر زیاد می کند که صدای حاصل یک پرده بم شود، دگمه دوم هرگاه به پائین فشار داده شود، صوت حاصل نیم پرده و دگمه سوم، یک پرده و نیم پرده می آید. ترومپت از سازهایی است که صدائی بلند، نافذ و زیبا دارد. صدای دو ترومپت برابر است با ۲۰ تا ۳۰ ویولن در ارکستر. ترومپت از این نظر بیشتر در هم نوازی استفاده می شود. قسمت دهانی ترومپت فنجانی شکل و کم عمق است و انتهای ساز به ناقوسی نه چندان بزرگ ختم می شود. ترومپت از سازهای انتقالی است. از نوازندگان معروف ترومپت مورتایمر را می توان نام برد.
ترومپت، که «ساز پادشاهان» لقبش داده‌اند، از مهمترین سازهای موسیقی دنیاست. در تقسیم‌بندی انواع سازهای موسیقی، ترومپت به گروه سازهای بادی برنجی تعلق دارد و در مقایسه با دیگر سازهای اصلی این خانواده یعنی هورن، ترومبون و توبا، از نظر گستره‌ی صوتی زیرترین ساز این خانواده محسوب می‌شود. ترومپت با دمیدن هوا در ساز از بین لب‌هایی تقریباً بسته نواخته می‌شود. لرزش لب‌ها بصورت صدای وزو (Buzzing) ستون هوایی را در داخل ساز به حرکت درمی‌آورد و یک صوت موسیقایی با طول موجی مشخص تولید می‌شود.
یک ترومپت معمولاً متشکل از بیش از هفتاد بخشِ ریز و درشت است که این تعداد، بسته به شرکت سازنده اندکی متفاوت است.
ترومپت‌های دیگری از جمله «ر»، «می‌بمل»، «می»، «لا» و «سل»(ترومپت سوپرانو) نیز وجود دارند که بسته به نوع قطعه و دامنه‌ی زیراییِ آن و به جهت سهولت در اجرا، کم و بیش از آنها در ارکسترها استفاده می‌شود.  در حقیقت ملاک انتخاب هر یک از انواع ترومپت، سهولت اجرای یک قطعه است اما در این میان ترومپت سی بمل، علاوه بر مطلوب بودن صدای آن، به دلیل اینکه بیش از دیگر انواع، با فرکانس‌های تعریف شده‌ی نوتها مطابقت دارد، و همچنین مطلوب بودن رنگ صوتیِ آن در ارکستر نسبت به دیگر انواع، رایج‌ترین نوع است. با اینحال در ارکسترها از ترومپت‌های دیگر به ویژه ترومپت دو نیز استفاده می‌شود.

در ترومپت‌های اولیه ابزاری برای تغییر طول لوله‌ی هوا وجود نداشت اما ترومپت‌های امروزی دارای سه کلید هستند که طول لوله را تغییر می‌دهند. بطور معمول این کلید‌ها به شکل پیستونی هستند اما ترومپت‌هایی با کلید‌های چرخشی (Rotary) نیز ساخته و نواخته می‌شوند.

چگونه فقط با سه کلید، همه‌ی نوت‌های موسیقی با ترومپت اجرا می‌شوند؟ این پرسشِ معمول در اولین برخوردِ بیشتر افراد با ترومپت است. پاسخ این پرسش در گرو آشنایی ما با مقوله‌ی هارمونیک‌هاست. نوازنده با کنترل روزنه‌ی لبها میزان زیرایی را از بین هارمونیک‌ها انتخاب می‌کند. کلیدها از سمت سرساز شماره‌گذاری می‌شوند. با گرفتن هر کلید طول لوله بیشتر و زیرایی (pitch) کمتر (صدا بم‌تر) می‌شود. کلید اول یک پرده، کلید دوم نیم پرده و کلید سوم یک و نیم پرده زیرایی را بم‌تر می‌کنند. بنابراین ترکیب‌های مختلف انگشت‌گذاری، نوت‌های با فواصل دیگر را ایجاد می‌کنند. برای نمونه گرفتن همزمان کلیدهای دوم و سوم، دو پرده زیرایی را بم‌تر می‌کنند و به همین سبب است که گرفتن همزمان کلیدهای اول و دوم (یک به علاوه‌ی نیم) همان نوتی را ایجاد می‌کند که گرفتن کلید سوم به تنهایی. بر همین اساس طیف تمام نوتهای یک گام کروماتیک را می‌توان در ترومپتی با سه کلید داشت. بنابراین برای اجرای کامل گام کروماتیک نیازی به کلیدهای بیشتر نیست.

حال با این اطلاعات می‌توانیم به این پرسش پاسخ دهیم که چرا نوت سل (برای نمونه) هم بصورت دست باز و بدون گرفتن کلید اجرا می‌شود و هم با گرفتن کلیدهای اول و سوم؟ پاسخ این است که اولا نوت سل قبل از نوت دو در توالی هارمونیک‌ها وجود دارد لذا نیازی به گرفتن کلید نیست و دوم اینکه نوت سل دو و نیم پرده از نوت دو بم‌تر است لذا با گرفتن کلید اول، یک پرده و با گرفتن کلید سوم، یک و نیم پرده و لذا با گرفتن همزمان‌شان دو و نیم پرده از نوت دو پایین‌تر خواهیم آمد.

در نوع خاصی از ترومپت، ترومپت پیکولو که طول لوله‌ی آن نصف ترومپت سی‌بمل‌ است،کلید چهارمی هم وجود دارد که با گرفتن آن، صدا دو و نیم پرده بم‌تر می‌شود. در نواختن ترومپت پیکولو معمولاً از سرسازی کوچکتر از سرساز ترومپت عادی استفاده می‌شود.

البته نوازندگان به لطایف‌الحیلی این گستره را چه در منطقه‌ی بم و چه در منطقه‌ی زیر، تا چهار اکتاو نیز افزایش می‌دهند. طبیعتاً رنگ صوتی ساز، در خارج از گستره‌ی معمول، تغییر می‌کند که این مسأله به کیفیت اجرای یک نوازنده نیز بستگی خواهد داشت.

آلیاژهای مورد استفاده در ساخت ترومپت:

ترومپت‌ها از آلیاژ برنج ساخته می‌شوند. هرچند بصورت سفارشی و بطور استثنایی شاید ترومپت‌هایی از طلا یا نقره هم ساخته شوند. برنج آلیاژی از مس و روی است. (متفاوت با برنز که آلیاژی از مس و قلع است). آلیاژ برنج خاصیت آکوستیکی قوی دارد. وجود درصد کمی روی در این آلیاژ سبب می‌شود تا فلز زمانیکه سرد است به لحاظ استحکام قابل استفاده باشد. برنجی که معمولاً در ساخت ترومپت بکار می‌رود برنج زرد است که ۷۰ درصد مس و مابقی روی است. برنج طلایی ۸۰ درصد مس دارد و برنج نقره‌ای علاوه بر روی و مس، درصدی نیکل هم دارد. در ساخت برخی اجزای ترومپت از مواد دیگری نیز استفاده می‌شود. از جمله استیل و چوب پنبه در دریچه‌های تخلیه آب، و نیکل و نمد و صدف مروارید در کلید و پیستون‌ها.